De tomaat is niet meer weg te denken uit onze keukens. Of je nu houdt van een verse salade, een stevige pastasaus, een sappige burger of een Mediterrane ovenschotel – de kans is groot dat er tomaat in zit. Deze rode vruchtgroente is wereldwijd een van de meest gegeten én geteelde voedingsmiddelen. Maar waar komt de tomaat vandaan? Hoe gezond is ze eigenlijk? En kun je haar zelf kweken?
In deze uitgebreide blog nemen we je mee in de kleurrijke wereld van de tomaat: van geschiedenis en gezondheid tot keukentips en kweekadvies.
Wat is een tomaat?
De tomaat (Solanum lycopersicum) behoort tot de nachtschadefamilie, net als aardappel, paprika en aubergine. Botanisch gezien is de tomaat een vrucht (meer bepaald een bes), maar in de keuken wordt ze doorgaans als groente behandeld.
Er bestaan honderden tomatenrassen in allerlei vormen, maten en kleuren: van kleine cherrytomaatjes tot grote vleestomaten, van gele en oranje soorten tot zelfs zwarte en gestreepte varianten.
Een stukje geschiedenis
De tomaat vindt haar oorsprong in Zuid-Amerika, waar ze duizenden jaren geleden al door de Inca’s en Azteken werd geteeld. Spaanse ontdekkingsreizigers brachten de plant in de 16e eeuw naar Europa. Aanvankelijk werd ze vooral als sierplant gezien, vanwege het idee dat ze giftig zou zijn – een misverstand dat voortkwam uit haar familieband met sommige giftige nachtschades.
Pas in de 18e en 19e eeuw werd de tomaat echt ingeburgerd in de Europese keuken. Vandaag is ze niet meer weg te denken uit zowel de Middellandse Zee-keuken als de wereldwijde keuken.
Smaak en toepassingen
Tomaten zijn sappig, fris en lichtzoet met een vleugje zuur – al verschilt de smaak per ras en rijpheid. Door hun veelzijdige karakter zijn tomaten op ontelbaar veel manieren te gebruiken:
Rauw
-
In salades, op brood, bij mozzarella of als snack.
-
Combineer met olijfolie, basilicum en zeezout voor een klassieke caprese.
Gekookt of gestoofd
-
Onmisbaar in pastasauzen, stoofgerechten, curry’s en shakshuka.
-
Tomaat is een natuurlijke smaakversterker en bevat het umami-eiwit glutamaat.
Gegrild of geroosterd
-
Brengt de natuurlijke suikers naar boven voor een diepe, zoete smaak.
-
Perfect in de oven met knoflook en tijm.
Soep en saus
-
Denk aan klassieke tomatensoep, marinarasaus, salsa of ketchup.
Gedroogd of ingemaakt
-
Zongedroogde tomaten zijn intens van smaak.
-
Inmaken in olie of tot chutney maken ze lang houdbaar én extra bijzonder.
Tomaat in de keuken: rassen en toepassingen
Er zijn veel verschillende soorten tomaten met elk hun eigen karakter. Een paar populaire varianten:
| Soort | Kenmerk | Gebruik |
|---|---|---|
| Cherrytomaat | Klein, zoet, sappig | Salades, snack, ovengerechten |
| Romatomaat | Stevig, weinig sap, veel vruchtvlees | Sauzen, soep, roosteren |
| Vleestomaat | Groot, sappig, vlezig | Grillen, vullen, broodjes |
| Tros-/coctailtomaat | Aromatisch, middelgroot, aan de tros | Salades, bakken, ovenschotels |
| Gele tomaat | Milder en zoeter dan rode tomaten | Salades, kleurrijke gerechten |
| Zwarte tomaat | Complexe, diepe smaak | Culinaire gerechten, luxe salades |
Gezondheidsvoordelen van tomaten
Tomaten zijn niet alleen lekker, maar ook bomvol voedingsstoffen die bijdragen aan een gezonde levensstijl.
Lycopene – een krachtig antioxidant
Lycopene geeft de tomaat zijn rode kleur en werkt als antioxidant. Het zou een beschermende rol kunnen spelen bij hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker.
Vitamines en mineralen
Tomaten zijn rijk aan:
-
Vitamine C – goed voor het immuunsysteem
-
Vitamine A (in de vorm van bètacaroteen) – voor huid en ogen
-
Kalium – ondersteunt de bloeddruk
-
Foliumzuur – belangrijk bij celgroei en zwangerschap
Laag in calorieën
Met ongeveer 18 kcal per 100 gram zijn tomaten ideaal voor wie bewust eet.
Goed voor je huid
Door de combinatie van antioxidanten en vocht dragen tomaten bij aan een gezonde, gehydrateerde huid.
Zelf tomaten kweken
Zelf tomaten kweken is ontzettend leuk en leerzaam. Bovendien smaken vers geplukte tomaten uit eigen tuin of balkon veel lekkerder dan supermarktvarianten.
Zaaien en planten
-
Zaaien: binnen vanaf februari-maart
-
Uitplanten: na ijsheiligen (half mei), op een warme, zonnige plek
-
Afstand: ca. 50 cm tussen de planten
Verzorging
-
Geef regelmatig water, vooral bij droog weer
-
Bind de plant op aan een stok of draad (vooral bij hoge rassen)
-
Dieven: verwijder de okselscheuten bij stamtomaten om de energie naar de vruchten te leiden
Oogst
-
Van juli tot oktober, afhankelijk van het ras
-
Oogst tomaten als ze volledig gekleurd en licht zacht zijn
Tip:
Kies voor rassen die geschikt zijn voor het Nederlandse klimaat, zoals ‘Moneymaker’, ‘Zuckertraube’ of ‘Tiny Tim’ (voor balkonpotten).
Wist je dat…
-
Tomaat technisch een vrucht is, maar juridisch in de VS ooit als groente werd bestempeld voor belastingdoeleinden?
-
De grootste tomaat ooit geteeld meer dan 3 kg woog?
-
Tomatenplanten kunnen tot wel 3 meter hoog worden?
-
In Italië elk jaar een tomatenfeest wordt gehouden, waar mensen elkaar bekogelen met tomaten? (La Tomatina in Buñol, Spanje – maar wel met Italiaanse tomaten! 😉)
Recept: Verse tomatensaus (basisrecept)
Ingrediënten (voor ca. 4 porties):
-
1 kg rijpe tomaten (bij voorkeur roma of trostomaten)
-
1 ui, fijngesneden
-
2 tenen knoflook, fijngehakt
-
2 el olijfolie
-
Verse basilicum (of oregano)
-
Zout en peper naar smaak
-
Eventueel: snufje suiker
Bereiding:
-
Snijd de tomaten in blokjes. Verhit de olie en fruit ui en knoflook zachtjes aan.
-
Voeg de tomaten toe en laat 30–40 minuten zachtjes pruttelen.
-
Pureer met een staafmixer of laat grof voor een rustieke saus.
-
Breng op smaak met kruiden, zout, peper en eventueel een beetje suiker.
-
Gebruik direct of bewaar in de koelkast (max. 5 dagen) of vries in.
Perfect voor pasta, pizza, soep of als basis voor shakshuka!
Tot slot
De tomaat is misschien wel de meest geliefde vruchtgroente ter wereld – en dat is niet voor niets. Ze is smaakvol, gezond, veelzijdig, kleurrijk en relatief makkelijk zelf te telen. Van simpele salades tot rijke sauzen: tomaten geven elk gerecht een zonnig karakter.
Dus of je nu een doorgewinterde thuiskok bent of een beginnende moestuinier, de tomaat is jouw beste vriend in de keuken én de tuin.